Манай “Breakfast time” ярилцлагын булан нь амжилттай ажиллаж, хөдөлмөрлөж яваа нийгмийн  бүхий л хүрээний хүмүүстэй  уулзаж  ярилцдагаараа онцлогтой юм. Энэ удаагийн зочноор “Зөн билгийн тулаан-5” нэвтрүүлгийн ялагч, Зайран В.Мөнх-Эрдэнийг урилаа. Тэрээр нас залуу ч гэлээ  бөөгийн чадал, эрдмээрээ ард олныхоо хүндэтгэлийг хүлээсэн зайран юм.

-Юуны өмнө манай уншигчдад өөрийгөө танилцуулна уу?

-Танай сайтын уншигчдад шинэ долоо хоногийн мэндийг хүргэе. Намайг В.Мөнх-Эрдэнэ гэдэг. Архангай аймгийн уугуул. Манай аав Архангай аймгийн Ихтамир, ээж Цэцэрлэг сумынх. Харин би Цэцэрлэг суманд 1991 онд  төрсөн.  19 настайдаа  анх бөө  болсон. Эмээ маань Хөвсгөл талын хүн. Дархад талтай бөө гэхэд болно. Айлын хоёрдахь хүүхэд. Нэг ах, хоёр дүүтэй. Хүү, эхнэрийн хамт амьдардаг.

-Одоогоос дөрвөн жилийн өмнө зохиогдсон  “Зөн билгийн тулаан-5” нэвтрүүлгийн  ялагч гэдгээр таныг хүмүүс сайн таних байх. Тэмцээнд оролцох болсон шалтгаан чухам юу байв. Эргэн дурсвал?

-2012 оны 11 сард “Зөн билгийн тулаан-5” тэмцээний ялагчаар тодорч байсан. Тухайн үед 22 настай жаахан хүүхэд шахуу л оролцож байлаа. Нэг талаасаа маш зоригтой байж. Би уг нь “Зөн билгийн тулаан-4”-д оръё гэж бодож байсан л даа. Тухайн үед онгод тэнгэрүүдээсээ асуухад  “Цаг нь болоогүй байна. Энэ удаад өнж” гэдэг байсан.Нөгөө талаар “Зөн билгийн тулаан” нэвтрүүлгийн гар нь таван хуруутай, илүү дутуу хуруугүй, яг  тавд нь ороод заавал түрүүлнэ дээ гэдэг зорилгыг өөртөө тавьсан. Би анх тус нэвтрүүлэгт орохдоо хэнд ч хэлэлгүй  өөрөө очиж бүртгүүлж байсан юм.   Мэдээж  хүн бүр  л өөрийгөө соръё, таньж мэдье л гэж ордог. Үүний адил би өөрийнхөө чадварыг хэр хэмжээнд байгаагаа мэдэх гэж орсон.

-Даалгаварууд нь ер хэр байсан бэ? Телевизийн  камер хаалт болдог байсан уу?

-Эхэндээ бол хаалт болдог байсан. Дээр нь хэд хэдэн хөтлөгчтэй. Тэднээс мөн хамаарна. Таарахгүй хөтлөгч ч гэж байна. Жишээ нь  “Сэтгэшгүй” эмнэлгийн С.Хүрэлбаатар эмчийн  хөтлөх үед  даалгавруудыг сайн гүйцэтгэх жишээний.  Хамгийн сонирхолтой нь надад хамгийн энгийн даалгавар нь их хүнд, харин хүнд гэсэн даалгаврыг маш амархан гүйцэтгэдэг байсан. Гэхдээ тэмцээний даалгаварууд гэхээсээ илүү оролцогчдын бие биедээ тавьж байсан хаалтууд их нөлөөлж байсан. Сонирхуулаад ярихад,  О.Дашбалбар гуайн зургийг үзэж байхад сүнс нь ойр ирчихсэн байгааг мэдэрч байсан.  Хамгийн хүнд  даалгавар гэвэл хэрэглэж байсан буугаар нь эзний шарилыг нь олох даалгавар байсан.  Нэвтрүүлгийг эргээд дурсахад их сайхан санагддаг. Мөн төдий чинээ хүч энергийг зарцуулсан. Олон мундаг хүмүүстэй өрсөлдөж түүн дундаас түрүүлсэндээ баярладаг шүү.

-Тухайн үед та  хүүгийнх нь сүнсийг эхтэй нь уулзуулж байсан. Энэ бичлэг  маш олон хүнд хүрч улмаар өөрийг тань ард түмэнд таниулсан болов уу?

-Би Монголын ард түмэнд гурван зүйлээр багахан танигдсан болов уу. Нэгдүгээрт,  “Зөн билгийн тулаан-5” нэвтрүүлэгт түрүүсэн нь. Хоёрдугаарт, багшгүй бөө гэдгээрээ бусдаас онцлог юм уу даа. Яагаад гэвэл багшийн туслалцаа дэмжлэггүйгээр  долоон жилийн турш бөөлнө гэдэг амаргүй.  Багштай бөө эхлээд заасан арга барилаар хүн үзэж, үйлээ хийдэг. Харин багшгүй бөөгийн мэдээлэл ургийн талаас ирдэг. Тиймээс аливаа зүйлд өөрөөр ханддаг. Нэг зүйлийг баталгаатай хэлэхэд багшгүй бөө мөн бол маш догшин сахиустай энгийн хүнтэй харилцаж байгаа мэт хөөрөлдөж чаддаг. Мөн хурдан хугацаанд мэдэрч чадна. Харин багштай бөө үйл хийх маягаар харилцдаг гэж би мэдэрдэг юм. Гуравдугаарт,  Бусдын сүнсийг биедээ оруулна гэдэг бөө хүний эзэмших ёстой чадваруудын  л нэг. Тэр нэвтрүүлгээс  өмнө би  гурван ч хүний сүнсийг биедээ оруулж байсан. Одоо санаж байгаагаар,  тэр шалгаруулалтад миний өмнө орсон эгч үүнийг ихээхэн гүйцэтгэсэн л дээ. Тэр удган эгчийн дараа даалгавар биелүүлэхэд  хүүгийн сүнс их ойрхон ирсэн байсан.  

-Бусдын сүнсийг биедээ оруулна гэдэг амаргүй л болов уу. Танд аюултай юу?

-Тиймээ. Амаргүй. Тэр үйл явдлаас хойш нэг л удаа  энэ үйлийг хийсэн. Тэр үед хүү маань төрөөгүй байсан. Хүүхэдтэй болохоор бүх юм холбоотой болдог учир тодорхой хэмжээгээр энэ бүхэн  хязгаарлагддаг . Хүссэн хүн болгоны сүнсийг биедээ оруулдаггүй. Нас барсан хүний хэд хэдэн зүйлс нь надтай нийцсэн байх ёстой. Жишээ нь тухайн хүний нас барсан цаг, нас, хүйс, өдөр жилээс гадна яаж нас барсныг тооцоолон өөртэйгөө нийцүүлсэн үед л энэ үйлийг хийдэг. Энэ үйлийг бөө хүний наснаас нь хугасладаг гэдэг. Бөө хүний эзэмших ёстой чадваруудын нэг ч гэлээ цаг үе нь таарсан, бөө талаасаа асуудалгүй, нөгөө хүний дээрх нийцэл нь надтай таарч байвал боломжтой. “Энэ үйлийг үйлдэж өгөөч” гэдэг санал ихээр ирдэг.

-Нэг үеэ бодвол Монголчууд бөөг шүтэж эхэлж байна? Бөө нар гэдэг тэнгэрт тангараг өргөсөн хүмүүс болов уу.

-Тийм ээ. Гэхдээ морь болгон хурдан байдаггүй шиг удмын бөөгийн сахиустай хүмүүс тэр удмын л онцгой хүн. Тийм болохоор тангараг өргөхгүй байхын аргагүй. Бөө хүнийг би байгалийн нэг хэсэг гэж боддог. Байгальтай холбоотой байж хүчээ авна, энэ хүчээрээ бусдад туслана. Цаашлаад байгаль дэлхийдээ тус болдог гэж боддог. Сайхан зун болох, урсдаггүй гол урсаж, ургадаггүй мод ургана гэдэг бөө хүмүүстэй л холбоотой. Нөгөө талаар бөөгийн талаарх хүмүүсийн мэдлэг дээшилж энэ хэрээр бөө нарыг ард түмэн өөрсдөө цэгцлээд байна. Хүмүүс бөөгөөс юу асуухаа мэддэг, мөн ёсыг нь мэддэг,  ямар бөө дээр очих уу гэдгээ хүртэл мэддэг болсон. Ингээд ирэхээр хэн дуртай нь бөө болохоо больж, шигшигдэн үлдэж байна. Үүнд би сэтгэл хангалуун явдаг шүү.

-Таны ажиллаж байсан онц ноцтой хэргүүдээс нэрлэвэл?

-Онц ноцтой гэхээсээ илүүтэй миний хэлсэн үг, өгүүлбэр, чиглэлээр олон зүйлийн гогцоо тайлагдсан гэж боддог. Үүн дундаа малын хулгайг нэлээдгүй илрүүлж байсан. Одоо санаж байгаагаар, Дүнжингаравын хурдад түрүүлж байсан хар морийг хулгайлж гаргах гэж байхад нь хар морь эзэн дээрээ  өөрөө зугтааж ирсэн байдаг. Би морины эзэнд хайх зүгийг нь хэлж өгч байсан юм. Тэгсэн урдаас нь морь нь гараад ирсэн гэдэг. Үүнээс гадна тухайн хүний ажил хэрэг, амьдрал, өвчин зовиур зэргийг л илүүтэй хэлдэг. Гэмт хэргийн асуудал бол ховор.

-Их тоо байна шүү. Өдөрт хэчнээн хүн үздэг вэ?

-Хуваарийн дагуу ойролцоогоор 12 хүн үздэг. Долоо хоногт 50 орчим хүнийг  үздэг гэсэн үг.  Хоёр өдөр үзээд нэг өдөр амардаг. Бөөд үзүүлэхийн тулд яахлаараа дугаар бичүүлж  очдог юм гэдэг буруу сэтгэлгээ Монголчуудын дунд байна. Гэтэл ингэхээс өөр арга үнэндээ байхгүй. Жишээ нь өнөөдрийн байдлаар,  үзлэгийн хамгийн сүүлийн цаг энэ сарын  27-ныг хүртэл бичигдсэн байгаа. Энэ тохиолдолд дугаар авахаас өөр арга байхгүй байгаа биз. Дугаараа хүлээж амжихгүй байх чухал шалтгаантай хүмүүс бас  байна. Энэ тохиолдолд  хүмүүсийн дундуур оруулаад л  үзэх жишээний.

-Утсаар асуух боломжтой юу?

-Боломжгүй. Заавал биеэрээ ирж үзүүлэх эсвэл тухайн хүн нь ирэх боломжгүй бол гэрэл зургийг авчирч ирж үзүүлж болно. Зургийг нь хараад би  мэдээллийг бүрэн дүүрэн хэлж чадна.  Анхаарах зүйл нь фото студи болоод баяр ёслолын үеэр авахуулаагүй, энгийн фото зураг байх хэрэгтэй.

-Ер нь тухайн хүнийг болоод хэргийн газар ажиллахад өөрт тань тэр мэдээлэл хэрхэн ирдэг вэ?

-Та өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулийн үр дүнг харж байсан л болов уу. Бодит байдлаас хэрхэн буусан бол.

-Тэгэлгүй яахав. Ер нь  ойлгомжтой байсан. Гэхдээ миний бодсон тооноос арай илүү ялалт байгуулсан.

-Ирэх жилийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хэн ялахыг та гадарлаж байна уу?

-Өрсөлдөх хүмүүс нэлээдгүй  олон байна. Үүн дундаас гоц гойд ялгарах хүн байхгүй л байх болов уу гэж бодож байгаа. Эн зэрэгцэхээр ялангуяа хоёр хүн өрсөлдөнө. Иймэрхүү зүйлс яг л  миний харснаар болдог. /Инээв/. Өөрийнхөө тухай содон юм ярихад, аавынхаа төрсөн өдрөөр би бөө болж  байсан бол нас барсан өдөр нь  “Зөн билгийн тулаан 5”-д түрүүлж байсан юм билээ. Үүнийг би хожим л мэдсэн. Бас сонин  давхцал шүү.

-Монгол улсын эдийн засаг  яг одоогоор хямралтай байна. Бид хөл дээрээ хэзээ босох бол.  Бөө хүний хувьд улс орныхоо ирээдүйг хардаг л болов уу?

-Өнөөдрийн энэ байдал нэлээдгүй хугацааг туулна гэж би хэлнэ. Монголын нийгмийг өөрчлөгдөхийг   хүн бүр хүсэж байна. Улс төрийн энэ тогтолцоо нь өөрчлөгдөж байж л нийгэм өөрчлөгдөнө.  Энэ хугацаа дор хаяж таван жил  үргэлжилнэ. Үүнээс хойш арай дээр болно.

-Төрлөө олсон хүний сүнсийг дуудаж болох уу?

-Болдог. Хүн төрөхдөө шинэ сүнстэй төрдөг. Хуучин сүнс нь байж л байдаг. Ийм тохиолдолд холбогдохыг хүсэхдээ зүүд нойронд нь  эсвэл хажууд нь байгаа мэт нөгөө хүндээ санагддаг. Бодол санаанаас тань гарахгүй, зүүдэнд орж ирээд байвал шувуу хооллох, хүүхэд баярлуулах, хөхүүл нохой хооллох зэрэг буян үйлдэж болно. Би өөрийнхөө зүгээс нэг зүйлийг бусдад зөвлөхийг хүсдэг юм. Оршуулгын газар хүнээ эргэхдээ  өглөө бүрэн нар мандсанаас их үд өнгөрөөхгүй хугацаанд очоод ирвэл сайн. Шингэн цагаан идээ тэр дундаа цагаан сүүтэй очихыг цээрлэдэг. Харин нунтаг цай, чанасан хонины сүүлтэй очих ёстой. Ингэхдээ   цайгаа овоолсон байдлаар цацна. Хөлний дор нь бүтэн цайгаа асгаад дээр нь шар тос, зуурсан арвайн гурил тавина. Харин чанасан хонины сүүлийг энд тэнд газар нарийн хэрчиж орхино. Энэ нь  нэг бол газартаа шингэнэ эсвэл амьтан хооллоно. Мөн будаа цацаарай. Явахдаа замынхаа дунд ганц хайрцаг шүдэнз юм уу торгоны өөдөс хаяад эргэж харалгүй харих ёстой. Уугуул нутагтаа оршуулагдаагүй хүн бол тэрхүү нутгаас нь хоёр кг орчим шороо авч ирж дээгүүр нь цацах юм бол маш сайн байдаг. Эргэх хугацааны тухайд ярихад,  улирал нь маш чухал. Намрын улирал л хамгийн зөв цаг нь. Гурван жил, таван жил гэхгүйгээр хэзээ ч очиж болно. Гол нь зөв зохистой цаг, улиралд нь зөв зүйлс авч очих нь л чухал болохоос биш гурван жилийг нь хүлээнэ гэдэг буруу гэж би хувьдаа боддог. Хавар, зун, өвлийн цаг хатуу. Намрын цагт л очоорой гэж хүмүүст зөвлөмөөр байна.

-Ирж буй тахиа жилийн өнгийг та хэрхэн харж байна вэ?

Настангуудад хатуу жил байх талтай.  Жилийн ноён нуруу давгүй шүү.

-Бичин жилийн өвлийн тухайд?

-Хүмүүсийн яриад байгаа шиг хатуу өвөл болохгүй ээ. Алаг цоог л өнгөрнө. Үүгээр далимдуулаад хэлэхэд, бөө нар өнөөдөр маш сэтгэлтэй  байна.  Ихэнхи нь бусдын төлөө, байгаль дэлхийнхээ төлөө байгаа болохоор лус савдаг, байгаль маань баярлаж байна. Энэ тал дээр би бөө нарыгаа магтана.

-Өдөр тутамдаа санаж хичээж явах энгийн зүйлсийн талаар бид бүгдэд зөвлөгөө өгвөл?

-Нүүрэн дээрээ содон мэнгэтэй эсвэл сорвитой хүнтэй маргалдахаас аль болох зайлсхийх хэрэгтэй. Орой үдэш хол газар явах, ганцаараа явах, зүй зохисгүй газар очих, сүнс гүйдэлтэй газраар явах далдын чанартай , сэтгэлд сэвтэй бүхий л цаг үед тогооны юм уу зуухны хөөгөөр баруун хөлийнхөө дотор талд тэмдэг тавих нь гэнэтийн аваар осол , хэл ам , ад зэтгэрээс маш сайн хамгаалах болно. Мөн байнгын хэрэглэдэг эд  зүйлдээ хамгаалалт хийлгэвэл сайн.

Ер нь сайн юм бодоод явж байвал аяандаа болно доо. Гадны хүмүүсийг үзэхээр Монгол хүнээс  огт өөр энерги мэдрэгддэг. Олон зууныг дамжсан гендээ байдаг болов уу л гэж би боддог. Ахуйн Монголын ёс жаяг гэдэг хэдэн мянган жилээр яригдах зүйл. Тийм ч учраас тэднээс өөр. Нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд, хүнд биедээ авч явах ёстой хэдэн зүйлсийн жагсаалт  гэж байдаг юм л даа. Жишээ нь эмээгийнхээ гандтал өмссөн дээлний дотор хормойны өөдөс, аавынхаа хөөргөнөөс тамхи, ээжийнхээ үсний сэвнээс хэдэн ширхэгийг  дээр нь хөх хомоол, загасны нэг ширхэг нуруу зэрэг зүйлсийг тод өнгийн даавуунд хамтад нь хийгээд сахиус хийгээд амилуулдаг. Үүнийг зүүсэн хүнд муу юм ер тохиолдохгүй. Энэ нь хамгийн том хамгаалалт болдог.

-Таныг зорьж ирсэн хүмүүсийн дунд мэдэхийг хүссэн зүйлээ асуусан  мөртлөө  дараа нь  үүнээсээ санаа нь зовох  тохиолдол бишгүй л байдаг болов уу?

“Хүний нэг алдаа нь зоригтой асууж чаддаг.  Дараа нь хариултыг нь сонсчихоод зовних асуудал мэдээж байна л даа. Тийм болохоор би тухайн хүнийг мэдээллийг мэдэрч байгаа ч гэсэн надаас асуугаагүй л бол  хэлэх шаардлага байхгүй гэж боддог. Харин үнэхээр хэлэхээс өөр аргагүй  зүйл байвал хажуудах хүнийг нь “Гарч бай”  гэж хэлдэг юм. Ийм асуудал гардаг учраас “Эхнэр, нөхөр хоёрыг тусдаа орж ир” гэж хэлдэг. Энэ нь миний үзлэгийн зарчим гэх үү дээ. Хэнд ч мэдээж нууц гэж бий.  Жинхэнэ бөө хүн хүний сэтгэлд аль болох сэв суулгахгүйг хичээх ёстой. Сэтгэлд нь сэв суухаар юм хэлэх шаардлага гарлаа гэхэд гарах гарцыг нь давхар хэлж байх нь чухал. Сэтгэлд сэв суулаа гээд далд хүч үйлчилнэ гэсэн юм байхгүй. 

-Та бариа засал хийдэг байх аа.

-Тийм ээ. Өөрийгөө энэ тал дээр маш сайн гэж боддог. Гэхдээ сүүлийн хоёр жил бариа хийхгүй байгаа. Их ядардаг. Би  цагаан талын  бөө болохоор өөрт орсон зүйлийг гаргахад удаан байдаг. Магадгүй нас ахиад ирэхээрээ бариа хийхийг үгүйсгэхгүй.  Ер нь 70 гарсан хүн ой хүрээгүй хүүхдийн толгойг  барьж байвал “Гайхалтай” гэж хэлэхээс өөр аргагүй. Яагаад гэвэл  маш нарийн мэдрэмж шаардагддаг. Буруу газар нь нэг л  чанга дарвал  тэр хүүхэд насаараа тархи толгойны өвчтэй болох  магадлалтай.

-Өнгөрсөн таван жилийн хугацаанд 10 мянга гаруй хүнийг үзсэн гэж дээр хэллээ. Тэгвэл хэчнээн хүнийг эдгээсэн бол?

-“Найдваргүй” гэх үгийг эмчээс  сонссон 2-3 хүнийг жилд босгодог. Ингэхдээ тун онцгой засал хийнэ. Монголд бүү хэл дэлхийд маш цөөхөн хүн туссан “гурвалсан харвалт” гэх  өвчнөөр өвдсөн хүнийг онцгой засал хийж эдгээж байсан. Хэл ярианы ямар ч саажилтгүй, эрүүл болчихсон гээд сарын өмнө над дээр ирээд явсан. Энэ хүнийг эдгэснийг гайхаад, судлах гэж гаднаас эмч нар хүртэл ирсэн гэж сонссон. Мөн төрөхийн хүндрэлээс болоод ухаангүй болсон, харвасан, осолд орсон хүмүүс над дээр ирээд орой нь  ухаан орж байсан гэх зэрэг нэрлэх жишээнүүд олон бий.

-Онцгой засал гэдэгт тухайлбал ямар зан үйл орох уу?

-Амь нас яригдаж байгаа тохидолдолд миний онгод оршуулгын газраас хувхайрсан яс авчруулахыг шаарддаг. Гэхдээ үүнд малын ч яс байж болно.  Ингэхдээ арьсан биеэрээ хүрэхгүй жийрэглэж авчрах хэрэгтэй. Учир нь ийм яс  маш шидтэй байдаг. Тэр авчирсан ясан дээр тухайн хүний дусал цусыг дусаахад л  ороож байсан муу зүйлийг нь авдаг. Өөрөөр хэлбэл ганцхан дусал цус л эзнээ орлож байна гэсэн үг. Үүнээс гадна хэдэн ч насны хүн байсан тухайн хүний унаган сэвлэгээр нэг удаа амийг нь торгоох зан үйл бөөгийн ёсонд байдаг. Миний ярилцлагыг хүмүүс янз бүрээр л хүлээн авах байх. Би энэ заслийг хоёр жил хэртэй хийж байна.  Энэ бүхний явцад л сурч мэдэж авч байна. Олон хүнд тус хүргэх чинээгээр онгодоо ирлэж байдаг.

-Танд шавь оръё  гэж хүмүүс хэр  ханддаг вэ?

“Хандалгүй яахав. Надад хоёр л гарын шавь бий. Олон шавь төрүүлээд байдаг бөө нарыг би гайхдаг юм. Миний санаанд л лав буухгүй ойлголт. Наад зах нь  миний онгод шавь орох гэж байгаа хүний онгодтой нийцэх  ёстой. Надад хандаж ирсэн хүнд би нэг л зүйлийг хэлдэг. “Би өөрөө багшгүй бөө. Чи өөрийн гэсэн багшаа ол. Гэхдээ таваас дээш  бөө дээр очоорой. Хэд нь чамайг сахиустай байна гэж  хэлнэ тэгвэл чамд  сахиус байна л гэсэн үг. Тэр очсон хүмүүс дундаас хамгийн ойр сэтгэгдэл төрүүлсэн хүн дээрээ хадаг бариад очоорой” гэж хэлдэг юм. Шавь босгоно гэдэг бөө хүний нэг үүрэг. Би өнөөдрийн түвшинд өөрийгөө голдог. Тийм ч учраас энэ асуудалд маш болгоомжтой ханддаг. Бөөгийн ёсонд багштай болоод онгодоо бүтэн суулгахын тулд 2-3 жил шаардагддаг. Түүнээс хойш багшийн хамааралттай байхаа болих хэрэгтэй. Үүнийг яаж мэдэх үү гэвэл бүтэн тасрахаар мэднэ. “Бүтэн тасрах” гэдэг нь онгод орсны дараа юу ч санахгүй байхыг хэлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл  чиний онгод чамд бүтэн суужээ гэсэн үг.  Энэ бол бөөгийн ёсны хамгийн гоё ухагдахуун. Үүнийг хүн бүхэн мэдээсэй гэж би хүсдэг юм. Багшийн хамааралтай 5-6 жилийн турш болж байгаа хүмүүс байна штээ. Ийм удаан хамааралтай байж болохгүй ээ.  Тусдаа гарч зам мөрөө хөөх хэрэгтэй.

-Бөө хүн хүний сэтгэлийг урвуулах засал хийдэг. Зарим хүмүүс дурласан хүндээ хийлгэдэг. Та үүнийг хувьдаа юу гэж боддог вэ?

Ийм засал хүмүүс их хийлгэдэг. Үнэхээр боломжтой зүйл л дээ. Миний хувьд өөрийн гэсэн баримталдаг зарчим гэж бий. Над дээр эхнэрээ, эсвэл нөхрөө эргүүлж авмаар байна гэсэн хүмүүс ирдэг. Тэр хүмүүсээс би хамгийн түрүүнд та хоёрын дунд үр хүүхэд бий юу гэж асуудаг юм. Байвал нь би засал хийж өгдөг. Магадгүй гэр бүлээ орхиод явсан нөхөр нь хэн нэг бөөгийн арга чатганд автагдсан байхыг үгүйсгэхгүй шүү дээ. Харин таны хэлснээр зүгээр нэг явж байгаа бүсгүйд дурлачихаад хүчээр богтлуулах гэдэг нь ёс зүйд нийцэхгүй л дээ. Хүн хувь тавилангаараа явна уу гэхээс  болохгүй зүйлийг шашны нөлөөгөөр болгож болохгүй шүү дээ.  

-Би таниас чухал нэг зүйлийн талаар асуухыг их хүсэж байна. Таныг хариулах эсэхийг мэдэхгүй байна. Сүүлийн хэдэн сар улс төр болоод нийгмийн анхааралд байгаа халуун сэдэв бол Зориг агсныг хөнөөсөн гэх хэрэг. Эл хэргийн шүүх хурал  18 жилийн дараа анх удаа  боллоо. Үүнд холбогдоод байгаа хүмүүс жинхэнэ хэрэгтэнгүүд мөн үү. Цаашид хэрхэн шийдэгдэх бол?

-Манай ярилцлагын булан  “Өглөөний цайны цаг” нэртэй учир зочдоосоо асуудаг тогтмол нэг асуулт байдаг юм. Таны өглөө хэрхэн эхэлдэг вэ?

- Эхний хүн өглөө 10 цагт байдаг. Тиймээс  9 цагт миний өглөө эхэлдэг. Өглөөд их юм иддэггүй. Ус уугаад л ажилдаа ордог доо. Түүнээс биш өглөө бүр хийдэг онцгой дадал зуршил байхгүй.

-Өдрийн хэдэн цаг хүртэл үздэг вэ?

- 15 цаг хүртэл үргэлжилдэг. Шаардлагатай тохиололд 17 цаг хүртэл үзнэ. Үүнээс хойш үзье гэсэн ч их ядардаг. Морины хөлс тавирахаар амьсгаа нь задардаг шиг яг л тийм болчихдог. Гэхдээ энэ нь маш сайхан мэдрэмж шүү.

-Та аль талдаа илүү гаршсан бэ?

-Эхлээд бол өвчин эдгээх байсан. Сүүлд хүн үзэхдээ л илүү гаршиж байна. Сүүлийн таван жил тогтмол үзэж байгаа болоод ч тэр үү. Хүн үзэхгүй хэд хоновол гэгэлзээд л, нойр хүрэхгүй тийм мэдрэмж хүртэл төрдөг болчихдог юм байна. Бие өөрийн эрхгүй шаарддаг болчихсон гэх ч юм уу. Түмэн олондоо туслах энэ үйл хэрэг маань  олон хүний хайр хүндэтгэлийг  хүлээдэгт баярлаж явдаг. Нэг онцлог нь нийгмийн бүхий л давхаргын хүмүүстэй харьцдаг. Эгэл жирийн ажилчнаас эхлээд  яам, тамгын газрын дарга нар ч гэсэн орж ирнэ.

-Улс төрийн хүрээний байнгын үйлчлүүлэгч бий юу?

-Байгаа. Ялангуяа яам, агентлагийн хүмүүс  их орж ирнэ. Мөн олны танил тэр дундаа дуучид их сүсэг бишрэлтэй хүмүүс байдаг.

-Манай тогтмол асуулт болох таниас мөнгөөр худалдаж авч болохгүй зүйл хэр их байна вэ?

-Мэдээж маш их зүйл байна. Онгодын хэрэглэгдэхүүнд  маань  ч маш үнэ цэнэтэй. Миний саяны үзүүлсэн хадаг алга болоод жилийн дараа гэнэтхэн гараад ирсэн. Их сонин байгаа биз. Яагаад гэвэл би маш их хайж байсан юм. Шүтээний гэрээ хүртэл буулгаад олж байгаагүй. Гэтэл нэг л  өдөр яг миний гар дор харагддаг юм даа. Их гайхсан. /Инээв/ . Би бөө нартаа хандаад хэлэхэд “Хэрвээ та үзэж хардаг бол  орж ирсэн хүнээ муу үзчихвий дээ гэж битгий бод. Мөн сайн үзье гэж бүү хичээ. Байгаагаараа л бай. Тэгвэл та ядрахгүй. Дээрээс илүү олон зүйл мэдрэх болно” гэж хэлмээр байна. Би эхлээд яг ингэж боддог байсан юм. Давхар бодол нь өөрийгөө зовоочихдог юм билээ. Мэдрэмж нь давхар өөртэйгөө ажиллаад байхаар ямар хэрэг байх билээ дээ.

-Ярилцлагынхаа төгсгөлийг танд үлдээе. Магадгүй тань дээр зорин очихыг хүсэж байгаа түмэн олондоо хандаж хэлэхэд.

-Дараалал ихтэй байдаг болохоор надад үзүүлэх хүмүүс бага зэрэг хүлээх хэрэгтэй болдог.  Үүнийг маань ойлгоорой. Миний бие илүү, дутуугүй  энгийн л зайран хүн.  Бусдаас илүү гэж өөрийгөө магтахгүй ч гэлээ зориод ирсэн асуудлын чинь хариуг өгч чадна гэж боддог. Айл бүрийн шимийн айраг өөр өөр амттай байдаг шиг бөө болгон өөрсдийн гэсэн дэг жаягтай. Өдгөө хүртэл намайг зорин ирж зовлон, жаргалаа хуваалцсан ард түмэндээ баярлалаа. Долоон жил хүүхэд хүссэн эмэгтэй надаар засал хийлгээд хүүхэдтэй болсноо өнөөдөр надад ирж дуулгалаа. Бөө хүний л жаргал энэ шүү дээ.

Ярилцсанд баярлалаа. 

Ш.Адъяамаа